Dişli Çarklar

Dişli çarkların seçiminde ve bu makine elemanın mekanik tasarımda kullanımında ihtiyaç duyulacak temel geometrik ölçüler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Taksimat Dairesi
• diş taksimatı veya hatve
• baş dairesi
• taban dairesi
• taban yüksekliği

Taksimat Dairesi: Üzerinde dişlerin taksimatı yapılan ve esas dişli çarkın büyüklüğünü belirleyen dairedir. Bu daire üzerinde ölçülen ve bir diş kalınlığı ile bir diş arası boşluğu kapsayan uzunluğa diş taksimatı veya hatve denir. Diş başlarından geçen daireye baş dairesi, diş tabanlarından geçen daireye de taban dairesi denir.

Dişin taksimat dairesi ile baş dairesi arasındaki boyuna baş yüksekliği, taksimat dairesi ile taban dairesi arasındaki uzunluğa ise taban yüksekliği denir. Baş yüksekliği modüle eşittir. Taban yüksekliği ise dişli çarkın taban dairesi ile eş çalışacak dişli çarkın baş dairesi arasında bir boşluk olması gerektiğinden dişli modülünden daha büyük seçilir.Baş ve taban yüksekliklerinin toplamı diş yüksekliğini verir.

Dişli çarkın ana boyutları ve aralarındaki bağıntılar yukarıdaki tanımlara göre şöyledir:

Dişli Çarkın İmalatı

Dişli Çarkın İmalatı denildiğinde, basit anlamda malzemenin talaş kaldırma yoluyla, form freze ve yuvarlanma usullerinden biri kullanılarak diş açma işlemi anlatılmış olur. Bunların yanı sıra özellikle küçük dişliler, broşlama ile diş açma veya talaşsız imalat yöntemi olarak doğrudan kokil (püskürtme döküm) ve kapalı dövme yolu ile de imal edilebilirler.

Form freze ile diş açma

Bu yöntemde takımın kesici profili, işlenecek çarkın diş profilinin aynısıdır. Dişler, taksimat tertibatı ile donatılmış herhangi bir freze tezgahında kesilebilir, ve takım ve taslak tezgaha bağlandıktan sonra takıma dönme hareketi verilir.

Takımın kesme aşamasında, iki dişe ait aralık bütün çark genişliğince kesilir. Bu imalat yönteminde hataların nispeten büyük ve dişlerin açılması için gerekli zamanın uzun olmasından dolayı, form freze yöntemi küçük tamir atölyelerinde ve ya çok az sayıda yapılan dişlilerin imalatında uygulanmaktadır.

Yuvarlanma Yöntemi

Yuvarlanma yöntemiyle dişli çark imalatı, temelde dişlinin profilinin oluşturulması ve dişli çark ile krameyerin kavraması esasına dayanmaktadır ve dişli çarklarda temel dairesi üzerinde kaymadan yuvarlanan oluştuğu profilin elde edilmesi prensibine dayanır. Ana doğru saat ibresi yönünde yuvarlandığı takdirde sol profili, saat ibresinin ters yönünde yuvarlandığı durumda sağ profili meydana getirir. Ana doğru profilin herhangi bir noktasına normal (dik) ve temel daireye teğettir. Yuvarlanma yönteminin pratikte uygulanması kremayer takım, azdırma ve dişli takımla gerçekleştirilir. Bu takımlara bağlı olarak kremayer planya, azdırma ve dişli planya olmak üzere üç farklı diş açma yöntemi de ayrıca bulunmaktadır.